Czy zabiłbyś drugiego człowieka, tylko dlatego, że ktoś Cię o to poprosił? – Czyli eksperyment Milgrama

 W latach 1945-1949 przeciwko działaczom nazistowskim były prowadzone liczne sądowe postępowania karne zwane procesami norymberskimi. W roku 1961 w Izraelu został przeprowadzony proces Adolfa Eichmanna – jednego z najokrutniejszych niemieckich zbrodniarzy wojennych, proces, który wstrząsnął światem.
Podczas rozprawy Eichmann stwierdził, że stał się ofiarą motta „Mój honor pokładam w mej lojalności” - organizacji, do której należał. Uważał, że był jedynie tym, który wypełniał rozkazy.

To wyznanie skłoniło amerykańskiego psychologa Stanley’a Milgrama do refleksji

Co sprawiło, że Eichmann i inni hitlerowcy postępowali wobec Żydów właśnie tak, jak to

czynili? Jak mogli oni pozwolić sobie na systematyczne wymordowanie milionów ludzi w

komorach gazowych obozaów koncentracyjnych? Jak ludzie cywilizowani - studenci

amerykańskich uczelni w latach siedemdziesiątych - mogą zrozumieć podłoże tych

masowych mordów? Czy u Niemców występował jakiś defekt charakteru i dlatego byli

oni ślepo posłuszni władzy, wypełniając ochoczo rozkazy Adolfa Hitlera, nawet jeśli

rozkazy te gwałciły ich własne wartości i przekonania? (Philip Zimbardo - Psychologia i Życie)

Aby to sprawdzić przeprowadził eksperyment, który miał na celu sprawdzenie jak daleko posunie się człowiek pod wpływem autorytetu.

Osobami badanych byli ludzie w przedziale wiekowym 20-50 lat, mężczyźni i kobiety, z różnym wykształceniem. Okłamano ich, że badanie ma na celu sprawdzenie wpływu kar na efektywność uczenia się. W eksperymencie uczestniczyły 3 osoby: eksperymentator (naukowiec) i dwóch uczestników (z czego jeden był podstawionym aktorem). Odbywało się pozorne losowanie, tak by osoba badana miała rolę nauczyciela a podstawiony aktor („Mr. Wallace” - sympatyczny mężczyzna o miłym obejściu, w wieku około 50 lat, z zawodu – księgowy) grał ucznia. Ucznia przywiązywano do krzesła elektrycznego w obecności nauczyciela. Następnie w osobnym pokoju  nauczyciel miał zadawać uczniowi szereg pytań, a każdą złą odpowiedź karać wstrząsem elektrycznym. Na początku badany otrzymywał próbny wstrząs o napięciu 45 woltów, który był trochę bolesny, dla uwiarygodnienia eksperymentu. Później miał się posługiwać wyraźnie oznaczonymi trzydziestoma dźwigniami: od 15 woltów („słaby wstrząs”) do 450 woltów („Niebezpieczeństwo: silny wstrząs”). Z każdą pomyłką nauczyciel miał zwiększać napięcie o 15 woltów. Trzeba jednak dodać, że podstawionemu uczniowi w rzeczywistości nie aplikowało się wstrząsów a jego reakcje były puszczane z odtwarzacza. Tylko badany był przekonany, że razi tamtego człowieka prądem.

Ponieważ uczeń popełniał wiele błędów, poziom kar podnosił się szybko.

Protesty ofiary, dobiegające z głośnika systemu łączności wewnętrznej, wzmagały się

wraz ze wzrostem napięcia wstrząsów, jakim była ona poddawana. Przy 75 woltach

„uczeń” zaczynał jęczeć; przy 150 woltach domagał się, aby go zwolnić z udziału w

eksperymencie; przy 180 woltach krzyczał, że nie może już dłużej wytrzymać bólu. Gdy

napięcie osiągnęło 300 woltów, wołał, że nie może dłużej brać udziału w eksperymencie i

musi być uwolniony. Krzyczał, że ma chore serce, wył, a następnie, przez ostatnie serie

prób, nie reagował w ogóle. (Philip Zimbardo - Psychologia i Życie)

Osoby badane protestowały. Mówiły, że nie chcą dalej zwiększać napięcia, że chcą przerwać eksperyment. Jednak naukowiec zawsze odpowiadał, że należy eksperyment kontynuować.

‘Gdy poproszono 40 psychiatrów, aby przewidzieli, jak będą się zachowywać badani w

tym eksperymencie, to oszacowali oni, że większość badanych nie przekroczy 150

woltów, że przy 300 woltach mniej niż 4% badanych będzie nadal posłusznych i że tylko

około 0,1% dojdzie do 450 woltów - oczywiście tylko te nieliczne jednostki, które są pod

jakimś względem anormalne.’ (Philip Zimbardo - Psychologia i Życie)

Milgram miał zamiar przeprowadzić eksperyment najpierw w USA a później w Niemczech aby porównać wyniki i udowodnić, że w Nimczech ludzie są bardziej zdolni do zła i podlegli autorytetom. Jednak po pierwszej próbie zrezygnował z wyjazdu, bowiem wyniki eksperymentu były szokujące:

"Prawie dwie trzecie badanych (62%) naciskało po kolei wszystkie przełączniki, aż do ostatniego przycisku, który włączał 450 woltów, największą możliwą karę! Nawet przy uwzględnieniu mniejszości, która odmówiła podporządkowania się autorytetowi, średni poziom najsilniejszego wymierzanego wstrząsu wynosił blisko 370 woltów. Żaden z badanych, który doszedł do piątego przycisku od końca, nie odmówił dojścia do samego końca." (Philip Zimbardo - Psychologia i Życie)

Milgram powtarzał później eksperyment angażując do badania różne grupy ludzi: studentów, robotników, kobiety a nawet dzieci. Jednak wyniki były za każdym razem zbliżone do powyższych.

Oczywiście te eksperymenty wywołały wiele kontrowersji. Badani, którzy później dowiadywali się o prawdziwych celach i przebiegu eksperymentu do końca życia żyli ze świadomością, że byliby w stanie zabić drugiego człowieka tylko dlatego, że ktoś ich o to poprosił. Wielu uczonych protestowało przed dalszym prowadzeniem badań, gdyż uważali je za nieetyczne.

Zapraszam do obejrzenia krótkiego filmu zawierającego autentyczne nagrania z 'Milgramowskich' eksperymentów.

Zainteresowanym polecam:

Psychologia i Życie - Philip Zimbardo  (rodział 1)

40 prac badawczych, które zmieniły oblicze psychologii Roger R. Hock (rozdz. 10- „Posłuszni do końca”)

 

Ps. Ostatnio jadąc autobusem rozmawiałam ze znajomym na temat eksperymentów, między innymi poruszyliśmy temat badań Milgrama. Po chwili pewna kobieta siedząca obok, przepraszając za podsłuchiwanie powiedziała kilka swoich uwag i wniosków. Następnie inni pasażerowie włączyli się do rozmowy a jeszcze inni się wsłuchiwali. To zainspirowało mnie do napisania tego posta. Zdałam sobie sprawę, że ten temat jest wciąż aktualny i wywołuje wiele refleksji i kontrowersji.

Ps2. Philip Zimbardo przeprowadził podobny eksperyment zwany Stanford Prison Experiment, ukazujący do czego zdolny jest człowiek, któremu dano władzę. Ale o tym może innym razem ;)